Λόφος Καστα : Μετά από περίπου 2100 χρόνια επιστρέφουν τα μάρμαρα στην αρχική τους θέση

 

 

 Γράφει ο Θεόδωρος Αν. Σπανέλης

Για πολλά χρόνια ήταν ένα μυστήριο για την αρχαιολογία, η προέλευση ενός μεγάλου πλήθους μαρμάρινων δόμων που είχαν σκορπίσει, κύρια στην κοίτη του Στρυμόνα, πέριξ της Αμφίπολης. Ο αριθμός τους ήταν τόσο μεγάλος που το 1934 η εταιρία Ούλεν που κατασκεύασε το φράγμα της Κερκίνη στον Λιθότοπο, χρησιμοποίησε 1.600 τεμάχια περίπου για την κατασκευή δαπέδου στον ρουφράχτη, -για να αποφύγουν μια κατασκευή από τσιμέντο υψηλού κόστους-, αλλά και γιατί το λόγο ότι το μάρμαρο πρόσφερε μεγάλη σταθερότητα. Όσα μάρμαρα δεν χρησιμοποιήθηκαν στο εν λόγω έργο, έμειναν για δεκαετίες στον πυθμένα της λίμνης και το 2014 όταν κατέβηκε η στάθμη των νερών, αποκαλύφθηκαν περισσότερα από εκατό μέλη του περιβόλου, όπως γείσα, ορθοστάτες και στέψεις. Την ίδια χρονιά που αποκαλύφθηκε το περίφημο μνημείο στον Τύμβο Καστά, έμελε και η Κερκίνη να προσφέρει και την δική της δωρεά, στην μεγάλη προσπάθεια που είχε ξεκινήσει για την αναστήλωση του μεγαλύτερου και λαμπρότερου περιβόλου που έχει βρεθεί.

Νωρίτερα, αρκετές δεκαετίες πίσω, μάρμαρα από τον περίβολο του Τύμβου Καστά, είχαν ανακαλυφθεί στον Στρυμόνα με τα έργα διευθέτησης της κοίτης του Στρυμόνα και μέρος αυτών χρησιμοποιήθηκαν και για την κατασκευή του νέου βάθρου του περίφημου Λέοντα της Αμφιπόλεως, από τον αρχαιολόγο Oscar Broneer. Με την μελέτη του λιονταριού ασχολήθηκαν πολλοί, οι περισσότεροι απ’ αυτούς χρονολόγησαν το μνημείο μέσα στον 4ο π.Χ. αιώνα, με τον καθηγητή Oscar Broneer («The lion monument at Amphipolis») να το χρονολογεί λίγο μετά τον θάνατο του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Ανάλογο ενδιαφέρον υπήρχε και για τα χιλιάδες σκόρπια μάρμαρα, με τα οποία ασχολήθηκαν όλα τα μεγάλα ονόματα της αρχαιολογίας που πέρασαν από την περιοχή της Αμφίπολης, μεταξύ αυτών ο Γεώργιος Μπακαλάκης και ο Δημήτρης Λαζαρίδης. Ωστόσο έπρεπε να φτάσουμε στο 1972 για να δημοσιευτεί η εργασία των αρχαιολόγων STELLAS GROBEL MILLER και STEPHEN G. MILLER, με τίτλο «The architectural blocks from the Strymon» για να αρχίσει μια πιο συστηματική μελέτη!

Το φθινόπωρο του 1970 οι Millers πέρασαν 10 ημέρες στην Αμφίπολη, ασχολούμενοι με την συγκέντρωση των μαρμάρων που είχαν βγει από τον Στρυμόνα. Το αποτέλεσμα ήταν να συγκεντρώσουν δίπλα στον Λέοντα της Αμφίπολης, τα μαρμάρινα αρχιτεκτονικά μέλη που βρέθηκαν και από τις δύο όχθες του ποταμού, έτσι ώστε να είναι εύκολη η μελέτη τους από τους ερευνητές του μέλλοντος και αυτό το έργο τους δεν ήταν καθόλου αμελητέο. Επιπλέον, συνέταξαν ένα κατάλογο με τα ευρήματα, στον οποίο επιχείρησαν μια ομαδοποίηση των μαρμάρινων μελών, για τα οποία κανείς εκείνη την εποχή δεν μπορούσε να φανταστεί από πού προέρχονταν. Επίσης επιχείρησαν και την χρονολόγηση τους, προσδιορίζοντας αυτά ως έργα του 2ου π.Χ. αιώνα, χωρίς να αποκλείουν να φτάνουν και στον 4ο π.Χ. αιώνα

Αξίζει να σημειώσουμε ότι δεν διέφυγε της προσοχής των Millers ότι μια παρόμοια τοιχοποιία υπήρχε και σε ένα άλλο σημαντικό τόπο, σχετικά κοντά στην Αμφίπολη, στο νησί της Σαμοθράκης, στο ιερό των μεγάλων θεών και μάλιστα επικαλούνται και την εργασία της επίσης αμερικανίδας αρχαιολόγου Phyllis Willams Lehmann, για την τεκμηρίωση της σχέσης!!!
Ωστόσο, το σημαντικό στοιχείο που διέλαθε της προσοχής τους είναι η καμπυλότητα που υπάρχει στα blocks, προκειμένου να «ντύσουν» τον αναθηματικό τοίχο των 497 μέτρων που κυκλώνει τον λόφο Καστά. Το μεγάλο κβαντικό άλμα, συντελείται – και εκεί εντοπίζεται αντίστοιχα και η επιτυχία του – όταν ο αρχιτέκτονας δρ. Μιχάλης Λεφαντζής μελέτησε την εργασία των Millers και υπολόγισε την καμπυλότητα τον δόμων, διαπίστωση που παραπέμπει σε κυκλικό τοίχο.

 

 

Το κβαντικό άλμα που έλυσε το μυστήριο

 

Από το 2012, στην πρώτη φάση της ανασκαφικής έρευνας, όταν αποκαλύφθηκε ο πώρινος και ο μαρμάρινος περίβολος ο κ. Λεφαντζής, μελέτησε και ταύτισε τους σκόρπιους δόμους με την τοιχοποιία του Τύμβου Καστά. Εκείνη η μελέτη ήταν η βάση για το έργο που επιτελείται σήμερα, καθώς έγινε από τον αρχιτέκτονας του Τύμβου Καστά κ. Λεφαντζή, η μεγαλύτερη σε έκταση ταύτιση αρχιτεκτονικών μελών, έργο δύσκολο και επίπονο, καθώς αφορά χιλιάδες δόμους, προερχόμενους από διάφορα σημεία της ευρύτερης περιοχής!!!

 

Ο 497 μέτρων περίβολος, συνολικού πάχους 1,60 μέτρων, αποτελείτο από χιλιάδες δόμους. Περίπου το 1/3 του περιβόλου, πάνω από 100 μέτρα, σώθηκε σε άριστη κατάσταση και είναι το ανατολικό τμήμα, από την πλευρά του μνημείου. Ακολούθως υπάρχουν άλλα 80 μέτρα με γείσα, 70 – 100 μέτρα με καταληπτήρες, γύρω στα 50 με ορθοστάτες και το υπόλοιπο που έχει διασωθεί είναι το πώρινο αντίθημα. Συνολικά, έχουν συγκεντρωθεί 365 δόμοι από το χώρο δίπλα στον Λέοντα και 100 από την λίμνη Κερκίνη, οι οποίοι είναι τοποθετημένα με τη σειρά δόμησης, στην δυτική πλευρά του Τύμβου. Αυτοί οι δόμοι θα αξιοποιηθούν για την αναστήλωση του περιβόλου. Οι μαρμάρινοι δόμοι που λείπουν ανέρχονται στους 2.150, διαφόρων κατηγοριών, εκ των οποίων οι 1.600 είναι αυτοί που βρίσκονται στον πυθμένα της Κερκίνης, ενώ υπάρχουν και περίπου 150 που χρησιμοποιήθηκαν για το βάθρο του λέοντας, στην σημερινή του θέση.

 

 

 

Μόνο ως  τιτάνιο έργο μπορεί να θεωρηθεί η αναστηλωτική εργασία, καθώς υπάρχουν μια σειρά από σοβαρά ζητήματα που πρέπει να επιλυθούν.

Για να γίνει κατανοητό θα πρέπει μεταφέρουμε την περιγραφή του κ. Λεφαντζή, για το πώς έγινε η κατασκευή του περιβόλου, ταυτόχρονα από δύο συνεργεία κατά την αρχαιότητα. Το πρώτο σημαντικό ζήτημα είναι ότι δεν κατασκευάστηκε αρχικά το πώρινο αντίθημα και μετά τοποθετήθηκε ο μαρμάρινος θώρακας, το εντυπωσιακό είναι ό,τι συγχρόνως οικοδομήθηκαν τα δυο υλικά με την μέθοδο του «έμπλεκτον», την οποία περιγράφει ο αρχιτέκτονας Βιτρούβιος. Ουσιαστικά αυτό σημαίνει ότι προχωρούσε δόμο – δόμο η κατασκευή με εναλλαγή του πώρινου δόμου με τον μαρμάρινο. Επίσης αξίζει να σημειώσουμε ότι ο περίβολος κατασκευάστηκε εν ξηρώ, δηλαδή χωρίς συνδετικό κονίαμα, ενώ με μολυβδοχόηση έγιναν οι σύνδεσμοι μεταξύ των δόμων. Η σειρά οικοδόμησης ήταν, με βάση ορθοστατών, ορθοστάτες, καταληπτήρες, άνω ορθοστάτες και γείσα. Ο κ. Λεφαντζής έχει μελετήσει εμπεριστατωμένα και έχει επιτελέσει ανάλογο έργο στο παρελθόν στην αναστήλωση της Στοάς του Ευμένους στην Αθήνα.

 

Η κατασκευή του περιβόλου έγινε από δύο συνεργεία, ένα από την ανατολική πλευρά προς τη δυτική και ένα άλλο από τη δυτική προς την ανατολική, ουσιαστικά το ένα δούλεψε με την φορά του ρολογιού και το δεύτερο αντίστροφα. Το συνεργείο που εργάζονταν στην πρώτη κατεύθυνση,- προκύπτει από την μελέτη – ότι έκανε καλύτερης ποιότητας εργασία και είναι αυτό που κατασκεύασε και το μοναδικό ταφικό μνημείο. Ο χρόνος κατασκευής είχε διάρκεια τουλάχιστον 2,5 χρόνια, με μέγιστο χρόνο τα 7 χρόνια. Τύχη αγαθή φρόντισε το καλοδιατηρημένο τμήμα του περιβόλου, να είναι αυτό της ανατολικής πλευράς στο οποίο υπάρχει και η ποιοτικότερη δουλειά.

 

Αυτή είναι η κατασκευαστική ιστορία αυτού του μοναδικού μαρμάρινου περιβόλου, ενός από τους μεγαλύτερους τύμβους του κόσμου και σπάνιου αρχιτεκτονήματος, εξαιρετικής ομορφιάς που αποτέλεσε μνημείου γοήτρου για τον μακεδονικό στρατό.

 

 

Η νέα σελίδα του μνημείου

 

Η νεώτερη περίοδος του μνημείου περιλαμβάνει την διδακτική αναστήλωση του περιβόλου, μια διαδικασία εντελώς αντιστρέψιμη, όπως τονίζει ο κ. Λεφαντζής, σήμερα προϊστάμενος του Τμήματος Αρχαιολογικών Έργων και Μελετών της Εφορείας Αρχαιοτήτων Πόλης Αθηνών, μιλώντας στο «ΧΡΟΝΟΜΕΤΡΟ». «Όπως εισέρχεται ο επισκέπτης θα βλέπει το αναστηλωμένο τμήμα που θα αποτελείται, στην σειρά ύψους, από 5 μαρμάρινες βάσης, 2 ορθοστάτες και 1 καταληπτήρα, λίγα μέτρα δυτικότερα θα υπάρχει ένα δεύτερο τμήμα πιο ολοκληρωμένο που θα περιλαμβάνει 8 μαρμάρινες βάσεις, 4 ορθοστάτες, 3 καταληπτήρες, 2 πλάγιους ορθοστάτες και 1 γείσο» περιγράφει τη εικόνα που διαμορφώνεται με τις νεώτερες επεμβάσεις ο αρχιτέκτονας του μνημείου. «Στην συνέχεια της πορείας θα επισκέπτεται το μνημείο και στην έξοδο με φορά προς την ανατολή θα βλέπει την ολοκληρωμένη μορφή του περιβόλου, όπως  αυτής διασώθηκε μέσα στους αιώνες και αποκαλύφθηκε από την ανασκαφή του 2012» τονίζει ο κ. Λεφαντζής, για να προσθέσει ότι ο επισκέπτης θα μπορεί να γνωρίσει και να θαυμάσει το μεγαλείο αυτού του μοναδικού αρχιτεκτονήματος.

 

Αξίζει να σημειώσουμε τέλος, ό,τι το αναστηλωτικό έργο που έχει ξεκινήσει εδώ λίγες ημέρες είναι ένα γεγονός ιστορικής σημασίας, καθώς μετά από 2.100 χρόνια περίπου οι μαρμάρινοι δόμοι επιστρέφουν στην αρχική τους θέση, μετά από ένα μεγάλο ταξίδι διασποράς στην περιοχή πέριξ του ποταμού Στρυμόνα. Το ξήλωμα του περιβόλου έγινε από τους Ρωμαίους κατακτητές για να εξαφανίσουν από προσώπου γης, ένα λαμπρό και μοναδικό μνημείο που αποτέλεσε σημείο αναφοράς της δόξας του Μακεδονικού Στρατού και της εκστρατείας στην ανατολή. Σήμερα είναι ένα αρχαιολογικό μνημείο ανυπολόγιστης αξίας και γοήτρου για την χώρα μας και ειδικά για την περιοχή μας που δεύτερο αντίστοιχό του δεν έχει βρεθεί πουθενά αλλού.

 

https://www.xronometro.com