Π.Ε Σερρών : Κίνδυνοι πλημμυρών από τον Στρυμόνα

Γράφει ο Γεώργιος Μπαρτζουδης

Οι πλημμύρες στο Νομό Σερρών μπορούν να προκληθούν από τον Στρυμόνα και τη Μπέλιτσα, περιλαμβανομένων και των χειμάρρων που καταλήγουν σ’ αυτές τις δύο ροές. Στο εκλαϊκευμένο αυτό σημείωμα γίνεται αναφορά στις πλημμύρες του Στρυμόνα. Σε επόμενη ανάρτηση θα αναφερθούμε στη Μπέλιτσα.

Α. Κίνδυνοι Πλημμυρών από τον ποταμό Στρυμόνα

Ο Στρυμόνας μαζεύει νερά κυρίως από τη Βουλγαρία. Όμως, οι πλημμύρες του πλήττουν κυρίως την πεδιάδα Σερρών. Για πρακτικούς λόγους, η ροή του ποταμού διαμέσου της πεδιάδας Σερρών χωρίζεται σε τρία τμήματα: Άνω Στρυμόνας-λ.Κερκίνη (από γέφυρα Ν.Πετριτσίου μέχρι φράγμα Λιθοτόπου), Μέσος Στρυμόνας (από το φράγμα Λιθοτόπου μέχρι το χωριό Βαλτοτόπι), και Κάτω Στρυμόνας (από το Βαλτοτόπι μέχρι τα Στενά της Αμφίπολης).

Άνω Στρυμόνας-λίμνη Κερκίνη

Η κοίτη του ποταμού στο τμήμα αυτό προορίζεται να παροχετεύει όλο το νερό που κατεβαίνει από τη Βουλγαρία. Κατασκευάστηκε στη δεκαετία του 1930. Το 1963 πλημμύρισε, απείλησε σοβαρά τη σιδ. Γέφυρα Ν.Πετριτσίου (η οδική δεν υπήρχε τότε) και εξετράπη προς Βυρώνεια-Μανδράκι, προξενώντας ζημιές στην παρακείμενη σιδηροδρομική γραμμή, σε σπίτια και σε καλλιέργειες. Τα δρομολόγια της γραμμής Θεσσαλονίκης-Αλεξανδρουπόλεως γίνονταν για κάποιο διάστημα με ανταπόκριση (με παρεμβολή λεωφορείου από Βυρώνεια έως Ν. Πετρίτσι). Επίσης, είχε αχρηστευθεί εντελώς η γέφυρα Βυρώνειας-Μεγαλοχωρίου. Η κοίτη του Άνω Στρυμόνα ανακατασκευάστηκε στη δεκαετία 1970-80, ήδη όμως το 1994 η διατομή είχε μειωθεί στο μισό, λόγω προσχώσεων.

Κατά την ίδια περίοδο, του 1930, κατασκευάστηκε και η τεχνητή λίμνη Κερκίνη, στη θέση μιας «γκιόλας» που σχηματίζονταν από τα νερά του χειμάρρου Κερκινίτη. Μέχρι τότε, ο Στρυμόνας «όποτε ήθελε» επισκέπτονταν τη «γκιόλα» και την έκανε λίμνη. Κατά κανόνα όμως …απέφευγε αυτές τις επισκέψεις. Προτιμούσε να …παίρνει την κατηφόρα …προς την Ηράκλεια.

Η δημιουργία της λίμνης (με τεχνητό ανάχωμα, ρουφράκτη κλπ) απέβλεπε πρωτίστως στην ανάσχεση των πλημμυρικών νερών του Στρυμόνα, αλλά και στην ταυτόχρονη κατασκευή «παραγωγικών και εξυγιαντικών» έργων. Συν τω χρόνω προστέθηκε η αλιεία, η υγροβιοτοπική λειτουργία, η αναψυχή και η τουριστική αξιοποίηση. Επιπλέον λειτουργεί και ως φυσικός εμπλουτιστής των υπόγειων υδροφορέων της πεδ. Σερρών (με τη βοήθεια και των ορυζώνων).

Οι αναφερθείσες πλημμύρες του 1963, είχαν σαν αποτέλεσμα και την υπερπλήρωση της λίμνης, με άμεσο κίνδυνο να σπάσουν τα αναχώματα. Τότε «αι Αρχαί διέταξαν, αργά την νύκτα, το άνοιγμα» του (παλιού) φράγματος Λιθοτόπου (1). Απετράπη έτσι ένας κατακλυσμός στην περιοχή Ηράκλειας, που θα είχε ολέθρια αποτελέσματα. Από την άλλη μεριά, πλημμύρισαν κάπου 65.000 στρέμματα, κυρίως στην περιοχή της πρώην λίμνης Αχινού, αλλά και σε περιοχές όπως το Στρυμονικό κλπ. Οι πλημμυρικές κατεβασιές του Στρυμόνα συνεχίζονταν αδιάκοπες και αμείλικτες επί μέρες και εβδομάδες. Σχετικά γρήγορα υπερκαλύφτηκε και τέθηκε εκτός λειτουργίας η γέφυρα Πεπονιάς. Το χωριό Βαλτοτόπι εκκενώθηκε τα μεσάνυχτα, λίγες ώρες πριν καλυφθεί ολόκληρο από τα πλημμυρικά νερά. Κατέρρευσε η γέφυρα Στρυμονικού, οπότε, για αρκετό χρονικό διάστημα, η οδική συγκοινωνία Σερρών-Θεσσαλονίκης γίνονταν μέσω Νιγρίτας και Σωχού, με τη βοήθεια και παραδρόμων.

Ουδέν κακόν αμιγές καλού: Αμέσως μετά τις πλημμύρες του 1963 χρηματοδοτήθηκε επαρκώς ένα (νέο) Σχέδιο Ανάπτυξης της Πεδιάδας Σερρών, ήτοι μια σειρά μελετών πάσης φύσεως. Το καλοκαίρι της ίδιας χρονιάς εκπονήθηκε η εδαφολογική μελέτη της πεδιάδας. Στην επόμενη δεκαετία (1970-80) οι μελέτες είχαν «ωριμάσει» και άρχισαν να κατασκευάζονται έργα, όπως η αναφερθείσα ανακατασκευή του «Άνω Στρυμόνα, αρδευτικά δίκτυα τεχνητής βροχής κλπ.

Τότε, στα πλαίσια του ίδιου «Σχεδίου» ανακατασκευάστηκε (ανυψώθηκε) το παλιό (Ανατολικό) ανάχωμα της λίμνης, ενώ κατασκευάστηκε και νέο ανάχωμα, το Δυτικό, καθώς και διάφορα τεχνικά έργα και νέος ρουφράκτης (το σημερινό φράγμα Λιθοτόπου).

Κατά τις δεκαετίες του 1980 και 1990, και αργότερα, το (ανυψωμένο) Ανατολικό Ανάχωμα παρουσίαζε διαρροές (υπό μορφή διασταλάξεων). Για αρκετά χρόνια, οι αρμόδιες υπηρεσίες εκτελούσαν έργα σταθεροποίησης. Δεν είναι γνωστή στον γράφοντα η σημερινή κατάσταση. Αυτό που μπορεί να λεχθεί είναι ότι, αν οι ανωτέρω διαρροές συνεχίζονται, συνιστούν μια πρόσθετη επικίνδυνη κατάσταση.

Μέσος Στρυμόνας (από το φράγμα Λιθοτόπου μέχρι το Βαλτοτόπι)

Αυτό το τμήμα του ποταμού έχει «εγκιβωτιστεί» κατά τη δεκαετία του 1930. Μπορεί να λεχθεί ότι «χωράει» αρκετό νερό και δεν εμπεριέχει σοβαρούς κινδύνους, εκτός αν …πάμε γυρεύοντας. Όπως πήγαμε γυρεύοντας το 1963 όταν, όπως φαίνεται, οι «Αρχές» άργησαν να ανοίξουν τις πόρτες στο φράγμα Λιθοτόπου και είχαμε ζημιές στις γέφυρες κλπ.

Σε κάθε περίπτωση, με ή χωρίς λάθη, μπορεί να προκύψουν τραγικά αποτελέσματα και από κάποιες «ήπιες» δραστηριότητες (νόμιμες ή παράνομες) που γίνονται σε αυτό το τμήμα: Στις μπαγκίνες (δηλαδή στην κοίτη πλημυρών) «φιλοξενούνται» αγροτικές καλλιέργειες και ποιμνιοστάσια. Επίσης, υπάρχει συνεχής παρουσία από ερασιτέχνες ψαράδες, κυνηγούς, συλλέκτες καρυδιών κλπ.

Κάτω Στρυμόνας (από το Βαλτοτόπι μέχρι τα Στενά της Αμφίπολης)

Εδώ ήταν η πρώην λίμνη Αχινού, που αποξηράνθηκε στη δεκαετία του 1930. Όμως, δεν κατέστη δυνατόν να κατασκευαστεί επαρκής κοίτη για τον ποταμό, λόγω «αστάθειας του υπεδάφους»: Το έδαφος επιπλέει πάνω σε υδαρές υπόστρωμα (βούρκος). Αν σκάψουμε πολύ πιάνουμε βούρκο, ο οποίος μάλιστα βρίσκεται υπό πίεση και …ανεβαίνει στην επιφάνεια. Αν καταφέρουμε να σκάψουμε και, με το χώμα που βγάζουμε, επιχειρήσουμε να υψώσουμε αναχώματα, τότε μετά από κάποιες κουβαδιές τα αναχώματα βουλιάζουν. Έτσι, μέχρι σήμερα υπάρχει (πρακτικά) μόνο η αβαθής-ανεπαρκής κοίτη που έγινε στα 1930.

Στη δεκαετία του 1980 εκπονήθηκε μελέτη «διευθέτησης του Στρυμόνα διαμέσου της πρώην λίμνης Αχινού» που αντιμετώπιζε το παραπάνω πρόβλημα αλλά δημιουργούσε ένα άλλο: Με τις τότε ισχύουσες τιμές, το έργο θα κόστιζε 22 δισεκ, δραχμές. Η δαπάνη ήταν απρόσιτη αφού το ποσό που διέθετε το τότε ευρωπαϊκό πρόγραμμα για τέτοια έργα και για ολόκληρη την Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας, ήταν μόλις 10 δισεκατομμύρια.

Υπόψη των ανωτέρω, και για όσο διάστημα εκκρεμεί η «διευθέτηση» του Κάτω Στρυμόνα, οι γεωργικές εκτάσεις της περιοχής θα πλημμυρίζουν κάθε τόσο: Όταν ο Άνω Στρυμόνας κατεβάζει πολλά νερά, η αυτονόητη επιλογή είναι να ανοίγει το φράγμα Λιθοτόπου και να ανασχηματίζεται η πρώην λίμνη Αχινού. Αυτό έγινε το 1963 (όπως περιγράφηκε λεπτομερώς), αυτό έγινε το 1987, το 1998, το 2015 κλπ. Ευτυχώς, οι οικισμοί της περιοχής βρίσκονται στην περίμετρο της κατακλυζόμενης έκτασης και δεν διατρέχουν άμεσο κίνδυνο. Όμως δεν μπορεί να αποκλειστούν γενικώς οι κίνδυνοι λόγω των ποικίλων γεωργικών και άλλων δραστηριοτήτων.

Σημειώνεται τέλος, ότι ο Στρυμόνας, καθ’ όλη τη διαδρομή του στην πεδιάδα Σερρών λειτουργεί και ως συλλέκτης των χειμάρρων που έρχονται από τα δεξιά του (ορεινοί όγκοι Μπέλες, Κρουσίων, Βερτίσκου και Κερδυλλίων). Οι χείμαρροι ενισχύουν βέβαια τις πλημμυρικές παροχές του ποταμού. Κάθε τόσο όμως, προκαλούν και τοπικές πλημμύρες, οι οποίες μπορούν να έχουν δυσάρεστες επιπτώσεις, αν τις αγνοήσουμε. Τέτοιες τοπικές πλημμύρες είχαμε προ ετών από τους χειμάρρους Ευκαρπίας, Νιγρίτας, Στρυμονικού, Ιβήρων, από τον Βεργίτη (Κοπατσινός), τον Καστρόλακα κλπ.

Υστερόγραφο

--Οι πλημμύρες συμβαίνουν σε αραιά χρονικά διαστήματα (π.χ. 30, 50 ή 100 και πλέον ετών) και γι’ αυτό μας βρουν απροετοίμαστους, κατά κανόνα.

--Όλα τα μαθηματικά μοντέλα πρόβλεψης πλημμυρών, μας λένε το εξής απλό: Από κάθε μεγάλη πλημμύρα υπάρχει μια μεγαλύτερη. Τούτου δεδομένου δεν μπορεί να υπάρξει ποτέ απόλυτη προστασία από τους κινδύνους πλημμυρών. Όμως, αυτή η πραγματικότητα δεν πρέπει να χρησιμοποιείται σαν πρόσχημα για να «καθεύδουν» οι εκάστοτε «αρμόδιοι» και οι «άρχοντες».

--Τα έργα αντιπλημμυρικής προστασίας (ορεινά-δασικά και πεδινά-δομικά) είναι πανάκριβα. Τούτου ένεκα, οι εκάστοτε κρατούντες συνδυάζουν τα μεγάλα αντιπλημμυρικά με αρδευτικά και άλλα παραγωγικά έργα.

ΠΑΡΑΠΟΜΠΗ

(1) εφημ. Μακεδονία 6.2.1963, σελ.1. Πολλές άλλες πληροφορίες παρέχονται από τα φύλλα της εφημερίδας αυτής για τις πλημύρες του 1963.