Δήμος Αμφίπολης : Η θυσία των στελεχών του Μακεδονικού Γραφείου στο Στρυμόνα

T ου Σπύρου Κουζινόπουλου

Άγνωστη στο ευρύ κοινό, παραμένει μία από τις πιο ηρωϊκές ενέργειες της περιόδου της τριπλής Κατοχής: η θυσία των στελεχών του Μακεδονικού Γραφείου του ΚΚΕ στις όχθες του ποταμού Στρυμόνα, τις πρώτες ημέρες του Οκτωβρίου 1941, από τους φασίστες Βούλγαρους κατακτητές, μετά την πολυαίμακτη κατάπνιξη της εξέγερσης στην περιοχή της Δράμας.

  

Από τις πρώτες ημέρες της κατοχής, οι σκόρπιες στην αρχή και ασύνδετες μεταξύ τους δυνάμεις του παράνομου μηχανισμού του ΚΚΕ αρχίζουν να ανασυντάσσονται και να πρωταγωνιστούν στην οργάνωση της αντίστασης κατά των χιτλερικών δυνάμεων που καταδυνάστευαν την υπόδουλη Ελλάδα. Οι οργανώσεις του ΚΚΕ στην περιοχή της ανατολικής Μακεδονίας, οι οποίες στη διάρκεια της δικτατορίας Μεταξά είχαν κακοπάθει λιγότερο απ΄ότι οι ομόλογές τους στην υπόλοιπη Ελλάδα, ακολούθησαν κι εδώ την ίδια γραμμή του Μακεδονικού Γραφείου που θεωρούσε επιβεβλημένη την αντίσταση κατά των κατακτητών, για τη ματαίωση των εγκληματικών σχεδίων σε βάρος της χώρας μας. Εξαιτίας της προκλητικής βουλγαρικής παρουσίας και των αφόρητων πιέσεων, ο μαχητικός λόγος τους βρήκε πολύ μεγάλη ανταπόκριση.

Στη Θεσσαλονίκη, οι κομμουνιστές κρατούμενοι που δραπέτευσαν από το Σανατόριο Ασβεστοχωρίου, τη μέρα της εισόδου των Γερμανών στη Θεσσαλονίκη, στις 9 Απριλίου 1941, έρχονται σε επαφή με το Γραφείο Μακεδονίας-Θράκης του ΚΚΕ, που είχε παραμείνει αλώβητο, αν και αποδεκατισμένο, από την περίοδο ακόμη της δικτατορίας του Μεταξά. Έτσι, σύμφωνα με τον Γραμματέα του ΕΑΜ, Θανάση Χατζή, αρχίζει αμέσως τόσο η ανασυγκρότηση του κόμματος, όσο και η ανάπτυξη της αντίστασης.

Ο Γραμματέας του Μακεδονικού Γραφείου, Απόστολος Τζανής

Η δράση της οργάνωσης ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ

Με το Μακεδονικό Γραφείο, συνδέθηκε και μια παλιά ξεκομμένη ομάδα κομμουνιστών, με επικεφαλής τον υπομηχανικό Νίκο Δηλαβέρη, που δρούσε στη Θεσσαλονίκη ακόμη από την περίοδο της δικτατορίας της 4^ης Αυγούστου και δραστηριοποιήθηκε έντονα με τη χιτλερική εισβολή. Τα τεχνικά μέσα που διέθετε εκείνη τη στιγμή το Μακεδονικό Γραφείο, ήταν ένα ραδιόφωνο (απαραίτητο εκείνα τα χρόνια), μία γραφομηχανή και ένας πολύγραφος.

Το Μακεδονικό Γραφείο, που πρωταγωνίστησε στη δημιουργία της αντιστασιακής οργάνωσης «Ελευθερία», ακόμη από τα μέσα Μαίου του 1941, πολυγραφεί και κυκλοφορεί στη Θεσσαλονίκη και σε ολόκληρη τη Μακεδονία μία εμπνευσμένη προκήρυξη. Καλούσε το λαό της Μακεδονίας να αγωνιστεί ενάντια στους Γερμανούς, Ιταλούς και Βουλγάρους κατακτητές. Να ενωθεί σε εθνικοαπελευθερωτικές οργανώσεις, να περιμαζέψει τον οπλισμό των στρατιωτών και να οργανώσει ένοπλες ομάδες εκδικητών και τιμωρών. Η προκήρυξη κατέληγε: «Πατριώτες. Όλοι στον αγώνα. Μη δίνετε ούτε στιγμή ανάπαψης στους εισβολείς. Χτυπάτε αλύπητα ξένους και ντόπιους φασίστες. Η νίκη είναι δική μας».

Το υπόγειο της γιάφκας του Μακεδονικού Γραφείου του ΚΚΕ στη Μυρίνη Σερρών, όταν το εντοπίσαμε το 1985. Εδώ λειτουργούσε  μυστικά, ακόμη από την περίοδο της Μεταξικής δικτατορίας, τυπογραφείο που τύπωνε προκηρύξεις, μπροσούρες και εφημερίδες για την Ανατολική Μακεδονία και Θράκη.  Διακρίνονται αριστερά το 

πιεστήριο και δεξιά μία κάσα με κατεστραμμένα από το χρόνο τυπογραφικά στοιχεία.

Συγκέντρωση και απόκρυψη οπλισμού

Όπως προκύπτει από τα υπάρχοντα στοιχεία και μαρτυρίες, αμέσως μετά την κατάρρευση του μετώπου στην Ανατολική Μακεδονία και την κάθοδο των Γερμανών, το Γραφείο Μακεδονίας-Θράκης, που βρισκόταν στην Ανατολική Μακεδονία, στέλνει ένα τμήμα του με τους Απόστολο Τζανή, Σίμο Κερασίδη,  Παντελή Τσέγα (Θανασάκη) και Γρηγόρη Πασχαλίδη, με επικεφαλής τον Τζανή, για να αναλάβουν δράση στη Θεσσαλονίκη και την υπόλοιπη Μακεδονία. Στο δρόμο προς Θεσσαλονίκη, τα στελέχη αυτά του ΚΚΕ, έθεταν παντού σαν ένα από τα πιο κεντρικά ζητήματα, την περισυλλογή και απόκρυψη όπλων και οι ίδιοι προσωπικά κάνουν αποθήκες και κρύβουν αρκετό οπλισμό….. Παράλληλα με τη Θεσσαλονίκη, η ίδια δραστηριότητα άρχισε στη Φλώρινα από τον Αλέκο Σέμπη, στην περιοχή Κιλκίς, Λαγκαδά-Νιγρίτα από τον Παντελή Τσέγα (Θανασάκη) και στην περιοχή Κοζάνης από τον Βασίλη Τσουκαλίδη, από την Ποντοκώμη, παλιό γραμματέα της ΟΚΝΕ εκεί.

Η σκάλα που τοποθετήσαμε στο υπόγειο της γιάφκας του Μ.Γ. στη Μυρίνη

Η εκτέλεση των στελεχών του Μακεδονικού Γραφείου

Όταν το τρίτο δεκαήμερο του Σεπτεμβρίου 1941 τα στελέχη του Μακεδονικού Γραφείου του ΚΚΕ πληροφορούνται στη Θεσσαλονίκη ότι ο Γραμματέας της οργάνωσης Δράμας, Παντελής Χαμαλίδης, ετοιμάζει εξέγερση στην περιοχή κατά των Βουλγάρων κατακτητών, αποφασίζεται να μεταβούν επειγόντως εκεί τα κορυφαία στελέχη του Μακεδονικού Γραφείου Απόστολος Τζανής και Μωϋσής Πασσχαλίδης, για να προλάβουν και να αποτρέψουν μαζί με τον ευρισκόμενο κρυφά στην πόλη των Σερρών γραμματέα του κλιμακίου Ανατολικής Μακεδονίας-Θράκης του Μακεδονικού Γραφείου, Παρασκευά Δράκο (Μπάρμπα) την εκδήλωση της εξέγερσης.

Με χίλιες προφυλάξεις περνούν τον ποταμό Στρυμόνα, που αποτελούσε το σύνορο μεταξύ της Γερμανοκρατούμενης Κεντρικής Μακεδονίας και της Βουλγαροκρατούμενης Ανατολικής Μακεδονίας και φτάνουν στις 27 ή 28 Σεπτεμβρίου στο χωριό Μυρίνη του Παγγαίου, όπου λειτουργούσε κρησφύγετο (γιάφκα) του κόμματος. Εκεί πληροφορούνται από τον Π. Δράκο και τους υπεύθυνους της γιάφκας και του παράνομου μηχανισμού του ΚΚΕ, αδελφούς Χρυσόστομο και Κώστα Κουτουρούση, ότι δυστυχώς το πρόωρο και άκαιρο κίνημα της Δράμας είχε πλέον εκδηλωθεί. Το μόνο που τους έμενε λοιπόν, ήταν να προσπαθήσουν προκειμένου να αποτραπεί η επέκταση της εξέγερσης στα χωριά του Παγγαίου, πράγμα που το πέτυχαν.

Δύο από τα μέλη του Μακεδονικού Γραφείου που εκτελέστηκαν στο
Στρυμόνα, τα αδέλφια Λάμπρος (αριστερά) και Αραμπατζής Μαζαράκης (δεξιά)

Η γιάφκα της Μυρίνης

Στη γιάφκα της Μυρίνης, που υπήρχε στο σπίτι των αδελφών  Κουτουρούση, παρέμειναν για λόγους ασφαλείας επί μερικές ημέρες τα στελέχη του Μακεδονικού Γραφείου Απόστολος Τζανής, Παρασκευάς Δράκος και Μωϋσής Πασχαλίδης, μαζί με τα μέλη του κόμματος και συνεργάτες του Μ.Γ. Λάμπρο Μαζαράκη, Αραμπατζή Μαζαράκη, Μανόλη Χαραλαμπίδη και Μαρίκα Θωμοπούλου-Γεωργίου. Οι δύο τελευταίοι, ήταν μέλη του μηχανισμού που τύπωνε στο μυστικό τυπογραφείο, το οποίο λειτουργούσε ακόμη από την περίοδο της δικτατορίας Μεταξά  στο υπόγειο του σπιτιού των αδελφών Κουτουρούση, προκηρύξεις και εφημερίδες για ολόκληρη την Ανατολική Μακεδονία. 

Στις 4 Οκτωβρίου 1941, βουλγαρικές δυνάμεις έκαναν έρευνα στο διπλανό με τη γιάφκα σπίτι, γεγονός που ανησύχησε τα μέλη του Μ.Γ. καθώς δεν μπορούσαν να κρυφτούν στο υπόγειο της γιάφκας, μια και αυτό ήταν ημιτελές και δεν διέθετε εξαερισμό.

Την επομένη, 5 Οκτωβρίου, οι επτά αντιστασιακοί, αποφασίζουν να διαβούν το Στρυμόνα και να εγκαταλείψουν τη βουλγαροκρατούμενη περιοχή, μέχρι να σταματήσουν οι έρευνες των κατοχικών δυνάμεων.

Η προσπάθειά τους να περάσουν το ποτάμι, από την περιοχή του χωριού Μύρκινος, αποτυγχάνει, καθώς πέφτουν σε βουλγαρική ενέδρα. Με τα λίγα πιστόλια που είχαν επάνω τους και 2-3 χειροβομβίδες, δίνουν σύντομη μάχη και ξεφεύγουν από το βουλγαρικό απόσπασμα.

Δοξολογία των βουλγαρικών αρχών κατοχής στην
πλατεία της Δράμας για την κατάπνιξη της εξέγερσης

Αποφασίζουν να φύγουν προς το βουνό Παγγαίο για να κρυφτούν. Όμως, καθώς πλέον ξημέρωνε, για να μη γίνουν αντιληπτοί, κρύβονται  σε κάτι θάμνους (βατσινιές) για να περάσουν εκεί τη μέρα, μέχρι να νυχτώσει και να φύγουν πάλι προς το ποτάμι. Εκεί, βρίσκουν κρυμμένους και τρεις νέους από τα Κύργια της Δράμας, που επίσης επιχειρούσαν το πέρασμα του Στρυμόνα και ενώνονται μαζί τους.

Κάποια στιγμή, κατά τις 11 το πρωί, γίνονται αντιληπτοί από τρεις βοσκούς, από το χωριό Παλαιοκώμη, που έφτασαν εκεί οδηγημένοι από τα σκυλιά τους. Ο ένας από αυτούς, έφυγε βιαστικά και σε λίγη ώρα επέστρεψε, οδηγώντας εκεί ένα απόσπασμα του βουλγαρικού στρατού, με επικεφαλής τον λοχαγό Στογιάν Κυρίμοφ.

Η κύκλωση και η εκτέλεση

Οι Βούλγαροι, κυκλώνουν τους 10 φυγάδες, τους συλλαμβάνουν και αρχίζουν τις εκτελέσεις. Πρώτα εκτελούν τους τρεις νέους από τα Κύργια, οι οποίοι φορούσαν ακόμη τις χλαίνες που είχαν όταν υπηρετούσαν στον Ελληνικό στρατό.

Στη συνέχεια, φυτεύουν μία σφαίρα στον Απόστολο Τζανή και αμέσως μετά εκτελούν εν ψυχρώ τους υπόλοιπους. Γλυτώνουν μόνο οι Χαραλαμπίδης και Θωμοπούλου, που εμφανίστηκαν ως συγγενείς. Βοήθησε και το γεγονός ότι ο Μανόλης Χαραλαμπίδης, που είχε ορφανέψει μικρός και τον μεγάλωσε ένας θείος του στη Σόφια, γνώριζε άπταιστα Βουλγαρικά.

Η Μαρίκα Θωμοπούλου και ο Χαραλαμπίδης, μεταφέρονται στην  Καβάλα, στα υπόγεια της Βουλγαρικής Ασφάλειας Οχράνα και στη συνέχεια στις φυλακές της Δράμας, όπου υποβάλλονται σε άγρια βασανιστήρια για να αποκαλύψουν ποιοι ήταν οι εκτελεσμένοι και για ποιο λόγο βρίσκονταν εκεί.  Καταφέρνουν, παρ’ όλα αυτά, να κρατήσουν το στόμα τους κλειστό.

Οι Βούλγαροι, δεν έμαθαν ποτέ την ταυτότητα των εκτελεσθέντων, κάτι που προκύπτει και από την εξιστόρηση των γεγονότων από τον Βούλγαρο ιστορικό Ντασκαλόφ, ο οποίος αναφέρει για το συγκεκριμένο περιστατικό: «…τις μέρες της έντασης, (σ.σ. εννοεί το διάστημα 1-7 Οκτωβρίου), μία ομάδα έξι ανταρτών προσπάθησε να περάσει το Στρυμόνα, αλλά όλοι τους πιάστηκαν. Δύο από αυτούς, οι οποίοι ήξεραν τη βουλγαρική γλώσσα, στάλθηκαν στο επιτελείο για ανάκριση και οι υπόλοιποι εκτελέστηκαν».

Τους εκτελεσμένους, τους έθαψαν οι Βούλγαροι σε ομαδικό τάφο, στον τόπο της εκτέλεσης, αγγαρεύοντας χωρικούς. Το 1945, το ΕΑΜ έκανε εκταφή και μετέφερε τα οστά τους μέσα σε ένα κασόνι, στο νεκροταφείο των Σερρών. Όμως, στον καιρό του Εμφυλίου, οι αρχές πέταξαν τα οστά από το οστεοφυλάκιο, που έτσι εξαφανίστηκαν.

Η Μαρίκα Θωμοπούλου περιγράφει στον Σπ. Κουζινόπουλο τις σκηνές της εκτέλεσης

Το τελευταίο μήνυμα

Ένα περιστατικό σχετικά με την εκτέλεση των μελών του Μακεδονικού Γραφείου, περιέγραψε ο Βασίλης Τσουκαλίδης: «Το 1944 περνάω με το αυτοκίνητό μου και τη γυναίκα μου από τη γέφυρα της Μυρίνης. Εκατό μέτρα παραπάνω είναι η παλιά γέφυρα, αχρησιμοποίητη. Εκεί είχαμε μία κρύπτη. Την ξέραμε ο Τζανής, ο Πασχαλίδης, εγώ και ο Κερασίδης. Σταμάτησα το αυτοκίνητο και πήγα στη γέφυρα, ανοίγω την κρύπτη και βρίσκω ένα μπουκάλι με φαρδύ στόμιο. Μέσα με πολλές δίπλες ένα χαρτί. Το παίρνω και φεύγω, δεν το ανοίγω. Φθάνω στην Καβάλα. Το δίνω στον Ερυθριάδη. Σπάζουμε το μπουκάλι και βγάζουμε το χαρτί. Διαβάζουμε: «Αγαπητοί σύντροφοι Γιώργο, Μήτσο, Βασίλη, επιστρέφουμε. Πιστεύουμε θα φτάσουμε. Δράκος Γεώργιος (!), Τζανής Απόστολος, Μωϋσής Πασχαλίδης». Δεν φτάσανε. Μέσα στις βατσινιές εκείνες μαζί με άλλους συντρόφους, το Λάμπρο Μαζαράκη και Αραμπατζή Μαζαράκη και δύο άλλους, έμειναν άταφοι. Μέσα στα βάτα εκείνα έκλεισε η ιστορία της ομάδας μας». 

Οι εκτελεσμένοι ήρωες

Οι εκτελεσμένοι ήρωες της Εθνικής Αντίστασης ήταν οι :

1. Απόστολος Τζανής (Κωστάκης), δάσκαλος από την Κλεισθένη της Φλώρινας, γραμματέας του Μακεδονικού Γραφείου του ΚΚΕ.
2. Παρασκευάς Μπάρμπας (Δράκος), ναυτικός από το Βόλο, αναπληρωτής γραμματέας του Μακεδονικού Γραφείου του ΚΚΕ, υπεύθυνος του κλιμακίου του Μ.Γ. για την ανατολική Μακεδονία-Θράκη
3. Μωϋσής Πασχαλίδης (Γρηγόρης) από την Αμφίπολη Σερρών, μέλος του Μακεδονικού Γραφείου.
4. Αραμπατζής Μαζαράκης από την Ηλιοκώμη Σερρών, συνεργάτης του Γραφείου Περιοχής Μακεδονίας.
5. Λάμπρος Μαζαράκης, αδελφός του προηγούμενου, από την Ηλιοκώμη Σερρών, επίσης συνεργάτης του Γραφείου Περιοχής.

Μαζί τους, όπως αναφέραμε πριν, εκτελέσθηκαν και τρεις νέοι αγρότες που προσπάθησαν να περάσουν το Στρυμόνα εκείνη τη νύχτα, για να καταφύγουν στη γερμανοκρατούμενη περιοχή. Σύμφωνα με επιβεβαιωμένα τα τελευταία χρόνια στοιχεία, επρόκειτο για τους Χρήστο Βύζελη από την Προσοτσάνη Δράμας και τους Δημήτριο Ναλμπάντη και Θεόδωρο Μαδεμλή από το Δοξάτο Δράμας. 

Πηγή:

Τα στοιχεία προέρχονται από το βιβλίο του Σπύρου Κουζινόπουλου «Δράμα 1941: Μία παρεξηγημένη εξέγερση», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις «Καστανιώτη» και ήταν υποψήφιο για το Κρατικό Λογοτεχνικό Βραβείο.

Διαβάστε σχετικά:

http://farosthermaikou.blogspot.gr/2017/09/76.html

http://farosthermaikou.blogspot.gr/2017/09/blog-post_93.html
http://farosthermaikou.blogspot.gr/2014/11/blog-post_37.html